हरेक पटक काठमाण्डौं जाँदा कुनै न कुनै किताब किनेर ल्याउने बानी भैसकेको छ, मेरो। यसपाली टिचिङ अस्पतालको जाँच दिन जाँदा मेरो लिस्टमा परेका थिए, 'खान पुगोस् दिन पुगोस्', 'लू' र 'आमाको मुटु'। अगाडीका दुई किताब लिस्टमा पर्ने कारण छुट्टै थिए भने 'आमाको मुटु' पर्ने कारण छुट्टै थियो।
'आमाको मुटु'का बारेमा मैले केही दिन अघि मात्र थाहा पाएको थिए। त्यसको विमोचन कार्यक्रममा गगन थापाले भनेका थिए रे "यो पुस्तक पढेर कोही रिसाउँछ भने बुझे हुन्छ त्यो डाक्टर हो।" त्यसैले एक डाक्टरले डाक्टरलाई नै रिस उठ्ने कस्तो किताब लेखेका रहेछन् त भनेर हेर्न मन लागेको थियो।
अर्को कुरा हाम्रो समाजमा विरामी र विरामीका आफन्तले उपचारमा संलग्न डाक्टर र नर्सहरुका बारेमा के सोचेका हुन्छन्, अस्पतालको वातावरणको, सेवाको, विरामीसँग गरिने व्यवहारको बारेमा के सोचेका हुन्छन्, उनीहरुको अनुभव कस्तो हुन्छ आदीका बारेमा आफूआफूमा गफ भए पनि बाहिर आधिकारिक रुपमा कमै मात्र आउँछ। अलि पहिले मैले हृदयघात भएर आइसीयुमा भर्ना भएका एक विरामीलाई डिस्चार्ज हुने बेलामा आइसीयुको वातावरण कस्तो लाग्यो, यहाँको सेवा, डाक्टर, नर्सहरुको व्यवहार कस्तो लाग्यो, उपचारको तरिका कस्तो लाग्यो जस्ताको तस्तै राम्रो भए राम्रो, नराम्रो भए नराम्रो लेख्नुहोला, म आफ्नो ब्लगमा प्रकाशित गर्नेछु भनेर अनुरोध गरेको थिएँ। विरामी हुँदा मात्र यस्ता कुरामा ध्यान जाने र पछि बिर्सने, समय नपुग्ने भएर हो वा लेख्ने जाँगर नभएर हो वा शिक्षाको स्तर नपुगेको भएर हो यस्ता अनुभवहरु प्राय: लेखिदैनन्। मैले माथि भनेका विरामी चाही कलेजका प्राध्यापक रहेछन् त्यसैले उहाँलाई त्यस्तो अनुरोध गरेर मेरो मोबाइल नम्बर पनि दिएको थिएँ। तर पछि के भयो कुन्नि डिस्चार्ज भएपछि उहाँले सम्पर्क नै गर्नुभएन।
केही हप्ता अघि चाहीं ट्वीटरका एकजना साथीलाई उहाँको बुवालाई अस्पताल राख्दाकॊ अनुभव लेख्न भनेको थिएँ, उहाँले पनि लेख्ने भनि केही कुरा टिप्नुभएको रहेछ। आशा छ उहाँको लेख हामीले छिट्टै पढ्न पाउँछौं।
यो किताब एउटा डाक्टरले लेखेको नभएर एकजना विरामी आमाको छोरालॆ आफूले देखेको, भोगेको कुरा लेखेको हो। यसमा एउटा डाक्टरको अनुभव र शब्दहरु भन्दा पनि एउटी विरामी आमाको छोराले भोगेका कुराहरु जस्ताको तस्तै छन्। त्यसैले पनि मलाई यो किताब पढ्ने रहर लागेको थियो।
किताब सानो भएकोले छिट्टै पढेर सकाएँ। निकै राम्रो लाग्यो, लेखकको बाल्यकालका अनुभव र चर्तिकलाहरु रमाइलो लाग्यो र आमासँगै हरेक पटक अस्पताल जाँदा भेटिएका डाक्टरहरुसँगको अनुभवहरुमा वास्तविकता छ। ती डाक्टरहरु उहिलेका भएपनि आज पनि त्यस्ता डाक्टरहरु हामी भेटिरहेका हुन्छौं।
यो पढ्दा मेरो मनमा आएका केही कुराहरु यहाँ लेख्न चाहन्छु।
एउटा के हो भने, हाम्रोमा अस्पतालतिर जाँदा कोही चिनेको छ वा कोही आफ्नो मान्छे छ भने मात्र अस्पतालमा विरामी जचाँउन सजिलो हुन्छ, नत्र त कता जाने, के गर्ने, कहाँ देखाउने, रिपोर्ट कहाँ लिने, कता देखाउने भनेर ठाँउ खोज्दाखोज्दै धेरै समय जान्छ। त्यसमा नि अझ टिकट काट्दा देखिको रुखो बोली, गाली झैं लाग्ने बचन ढोकामा बोलाउने मान्छे, ल्याबको मान्छे हुदैं जाँच्ने डाक्टरसम्म पनि सकिदैंन। खासमा त कोही चिनेको होस् वा नहोस्, कोही आफन्त त्यहाँको कर्मचारी होस् वा नहोस्, त्यहाँ गरिने व्यवहारमा खास फरक नपर्नुपर्ने हो, सबैलाई उत्तिकै सजिलो र सुविस्ताका साथ आफ्नो विरामीको उपचार गराउने व्यवस्था हुनुपर्ने हो। विरामी र तिनका आफन्तका जानकारीका लागि सहयोगका लागि भनेर केही कर्मचारीहरु राखिनुपर्ने हो।
अर्को कुरा चाहीं हाम्रो समाजमा अगाडी होस् वा पछाडी गाली गर्नेको सधैं भीड रहन्छ। अर्काको नराम्रो कुरा सुनाउनका लागि हामी सधैं उत्साहीत हुन्छौं तर कसैको सहयोग र सेवाको लागि मुसुक्क हाँसेर 'धन्यवाद' भन्न सक्दैनौं, हामीलाई त्यसो गर्न अफ्ठ्यारो लाग्छ। मैले अमेरिकाको एउटा अस्पतालमा केही हप्ता काम गरेको थिएँ, त्यहाँको प्राय: सबै वार्डहरुमा एउटा बोर्ड थियो जहाँ विरामी र आफन्तहरुले जाने बेलामा कसैले 'थ्याङ्कयु' लेखेको ग्रिटिङकार्ड सहित त कसैले लेखेर नोट मात्रै भएपनि राखेर उपचारमा संलग्न डाक्टर, नर्स र अरु सबैको टिमप्रति आफ्नो कृतज्ञता जाहेर गरेका हुन्थे। कसैलाई यो कुरा अलि नपच्नसक्छ, त्यत्रो पैसा तिरेको छु, उनीहरुको त काम नै त्यही हो नि के को धन्यवाद दिनुपर्यो भन्ने लाग्नसक्छ। हुन त हामीले पनि विरामी र उसका आफन्तले धन्यवाद दिओस्, उनीहरु हामीप्रति कृतज्ञ होउन् भनेर यो काम गरेको होइन, यो हाम्रो ड्युटी नै हो। कसैले धन्यवाद दिएपनि नदिएपनि हामीले त्यो काम गर्नैपर्छ। मैले यति मात्र भन्न खोजेको की गाली गर्न सधैं तयार जस्तो रहने हामी बेलामौकामा धन्यवाद दिन, कसैको काम राम्रो लाग्यो भनेर खुसी व्यक्त गर्न किन खोज्दैनौ? यसले घाटा कसैलाई हुदैंन बरु राम्रो काम गर्नेलाई प्रोत्साहन पनि मिल्छ र सेवा गर्ने र सेवा लिनेको बीच सुमधुर सम्बन्ध पनि बन्न जान्छ।
अनि तेस्रो कुरा चाहीं के हो भने जसरी लेखककी आमालाई उनी रसियाकोको मेडिकल कलेजको विधार्थी भएको नाताले मात्रै त्यति जटिल मुटुको अप्रेशन सम्पूर्णरुपमा नि:शुल्क गरिदिएको थियो, त्यस्तो हाम्रो देशमा किन सम्भव छैन? चिनेको र सोर्सफोर्सका आधारमा मात्र नभै साधारण गरिव र सेवा पाउन उपयुक्त भएका जनताले पनि सजिलै नि:शुल्क उपचार सेवा पाउन के हाम्रो देशमा सम्भव छैन? यसो भनेर मैले सरकारी अस्पतालहरुमा नि:शुल्क उपचारको सेवा उपलब्द नै छैन भन्न खोजेको छैन। कैयौं विरामीका उपचारहरु पूर्णरुपमा नि:शुल्क भएका छन्, सम्भव भएसम्मका जाँचहरु पनि विना पैसा भएका छन्, हजारौं पर्ने अप्रेशनहरु पनि अत्यन्त कम पैसामा भएका छन्। यो कुराको हामीले प्रशंसा गर्नैपर्छ। तर मैले भन्न खोजेको के भने यो नि:शुल्क सेवा दिने व्यवस्थालाई अलिकति मात्र व्यवस्थित गरियो भने अझै राम्रो हुन्छ। चिनेको भरमा हुनेखानेको उपचार, जाँच नि:शुल्कमा हुने, तर बोल्न नसक्ने र बोलीदिने कोही नभएका गरिबले त्यो सेवा लिन नानाभाँतिका अफ्ठ्यारो भोग्नुपर्ने अवस्थाको अन्त्य गर्न सकिदैंन? अमेरिका, क्यानडा, फ्रान्समा जस्तो सरकारी स्वास्थ्य बीमा पद्धति हाम्रो देशमा किन लागू गर्न सकिदैंन? स्वास्थ्य सेवाको त्यो नि:शुल्क सुविधा उनीहरुको अधिकारको कुरा हो। तर त्यो दिने बेलामा हामी किन सम्मानका साथ दिन सक्दैनौं? किन हामी उनीहरु माथि दया गरेको झैं गरेर निशुल्क गरिदिन्छौं? अत: हाम्रोमा व्यवस्था हुदैं नभएको होइन, मात्र भएको व्यवस्थालाई समय अनुरुप अलिकलि परिमार्जित गर्दै लैजान सक्नुपर्छ, नाम मात्रको लागि नभै त्यो व्यवस्थाले वास्तवमै 'टार्गेटेड पपुलेसन'लाई सेवा दिन सकेको छ छैन त्यसको समिक्षा नि हुनुपर्छ।
नोट: 'आमाको मुटु' का लेखक डा. रामेश कोइराला गंगालाल हृदय केन्द्रसँग आबद्द मुटुरोग विशेषज्ञ हुनुहुन्छ।
(यो लेख लगभग २ महिना अघी लेखिएको हो, एमडीको शुरुवातसंगैको व्यस्तताले गर्दा पोस्ट गर्न अलि ढिलो हुन गएको छ। )
