Monday, March 25, 2013

एच आइ भी (HIV): फरक एंगल


मेडिकल विधार्थी भएको नाताले एच आइ भी सँगको नाता पूरानो हो। जाँचमा सधैं आइरहने, भाईभा(Viva) मा सधैं सोधिरहने टपिक हो यो। तर अहिले सम्म यो केवल एउटा भाईरस थियो मेरो लागि (Human Immunodeficiency Virus)। अनी त्यस्ले गर्ने रोग एड्स(AIDS = Acquired Immune Deficiency syndrome)। ह्यारिसन र डेभिड्सनको १०-१२ पेज भित्रका इन्फर्मेसनहरुको थुप्रो मात्रै थियो एच आइ भि मेरो लागि। अनी त्यस्का विरामीहरु मात्र विरामी थिए। मेडिकल विधार्थीले रोगको मेडिकल पक्षलाई मात्रै हेरेको हुन्छ, त्यो कसरी लाग्छ, कसरी सर्छ, लक्षण केके हुन्, कसरी उपचार गरिन्छ आदी आदी। अनी विरामी उस्को लागि एउटा केस मात्रै हुन्छ। क्लिनिसियन र क्लिनिकल मेडिसिनको विधार्थी, हामीलाई रोग र विरामीको व्यक्तिगत, सामाजिक पक्ष शायदै थाहा हुन्छ।

एच आइ भि को यो अर्को पाटोलाई जान्ने मौका मिल्यो, @tfcNepal को दोस्रो जन्मदिनको अवसरमा। किर्तिपुरको भत्केपाटीमा रहेको 'सफलता शिक्षा सदन'मा रहेका एच आइ भि सन्क्रमित कलीला बालबालिकाहरुसँग केही समय विताउदा उनिहरुले मेरो लागि त्यो रोगको अर्को पाटो खोल्दीसकेका थिए। आमा बुवा नै एच आइ भि सन्क्रमणले एड्स भएर बितिसकेका उनिहरु राजकुमार सर र उमा म्याडम सँग बसिरहेका थिए। वास्तविक घर कसैको दाङ, कसैको सल्यान भएपनी अहिले यही शिक्षा सदन नै उनिहरुको घर थियो। मन्जु बहिनीले आफुलाई कसरी एच आइ भि सरेको, आफ्ना आमाबुवा दुवै कसरी यो रोगले मरेका, आफु कुन हालतमा यहाँ आइपुगेको सबै कथाव्यथा सुनाउदा हामी सबै सास पनि नफेरी सुनिरहेका थियौ। उन्को समाजले एच आइ भि लागेको भनेर कसरी उन्लाई छुवाछुत गर्‍यो, कसरी उनी साथीभाइहरुबाट एक्लो भईन भन्ने कुराले यो रोगको सामाजिक पक्ष खोलिरहेको थियो।

म अस्पतालमै मात्र बसेको भए रोगको यो पाटो जान्ने मौका शायदै मिल्थ्यो होला। किनकी हामी मेडिकल पर्सनहरु रोगको लक्षण, औषधी र जाँचहरुमै मात्र हराइरहेका हुन्छौं। हुन त हामीलाई सबैको कथा सुन्ने फुर्सदै पो कहाँ हुन्छ र? तर रोगको मानविय पक्ष, त्यस्ले आफ्नो विरामीको जीवनमा पारेको असर नबुझी के हामी आफ्नो विरामीको पूर्ण उपचार गर्न सक्लौं त? हाम्रो उदेश्य रोगको उपचार मात्रै होइन, लक्षणहरु ठीक पार्नु मात्रै होइन, हामीले चाहेको त विरामीको उपचार हो र यो उसको जीवनमा रोगले पारेको असर थाहा नपाई गर्नै सकिदैन। किनकी विरामी एउटा केस मात्र नभै सम्पूर्ण मान्छे हो जस्को आफ्नै जीवन हुन्छ, आफ्नै कथा हुन्छ।

यहाँ हेमराजको निश्चल हाँसोले, उमेशको खड्काजी पर्फर्मेन्स र र्याप डान्सले अनी उनिहरु सबैको उन्मुक्त खुशीले एच आइ भि को डरलाग्दो अनुहारलाई जितेको थियो। विगतको कालो रातलाई सकेसम्म विर्सेर अगाडिका पलहरु हाँसीखुसी जिउने उनिहरुको रहरको अगाडि एच आइ भि को केही जोड लागेको थिएन। रोगको यो पक्ष अस्पतालका वार्ड र ओपिडीहरुमा कमै देख्न मिल्छ।

एच आइ भि र एड्सको यो अर्को पाटो (मानविय र सामाजिक) लाई जान्ने मौका दिनु भएकोमा @tfcNepal का सबै साथीहरुलाई धन्यवाद, अनी मलाई यि कुराहरु पढाउने ति प्याराप्यारा भाईबैनीहरुलाई नि धेरै धेरै धन्यवाद।।

बाँकी पढ्नुहोस् >>

Monday, March 11, 2013

Post duty: Thousand-yard stare



The 'thousand-yard stare' may be a new phrase in medical field. It’s actually a war or postwar phrase. It describes the look of a wired and tired soldier after the suffering of the war. It was used first after the painting 'Marines Call It That 2,000 yard Stare' in Life Magazine by Tom Lea, World War II artist and correspondent.  He said about the real Marine in the portrait.


“He left the States 31 months ago. He was wounded in his first campaign. He has had tropical diseases. He half-sleeps at night and gouges Japs out of holes all day. Two-thirds of his company has been killed or wounded. He will return to attack this morning. How much can a human being endure?”


After Vietnam war in 1965, then-Corporal Joe Houle said "The look in their eyes was like the life was sucked out of them." The 1,000 yard stare totally describes that look on soldiers’ face.


 Why this war stuff in a health blog? Now see the analogy.

 Your duty starts at 8AM. You start with seeing patients in your unit. You ask them about their overnight problems, any developments and any blood or other reports. You examine them to see any new changes and you also get some new faces to see (new admissions), lucky it you get few. You get all the infos and prepare for the round. After finishing all these if you get chance you can enter to the morning conference.

And the round begins. The length of it depends on the number of your patients, their level of illness, the consultant who is taking the round. Extending upto 1-2 PM in max. With lots of round works to finish in your hand, lot of discharges you are left with empty stomach and achy legs. Patients start to ask you “when will be my discharge paper ready? We have to go long way? Please do us a favor.” You feel like you are the one that is making the delay. You are the one that will make them miss their bus to home. But nobody can work with empty stomach and you are not a Superman.

After filling your tummy and resting for 10 mins, when you come back to ward, everybody is staring at you that you have just killed someone. They just don’t make loud voice but those eyes speak a lot. What can you do? Nothing. Just give them an ‘indifferent look’ and do your work as nothing has happened. After finishing the ward works, be prepared for the next session. Emergency duty. After all that’s your real duty for today.

ER = Full of patients, 2 sometimes 3 in a single bed. Everybody is looking at you like you are a Superhero with super power and save them from that mess. But you know your limitations. So be polite and say that you will have to stay like this for few more hours or days sometimes. You hear their health problems, problems of their home, financial problems, personal problems and many more and write few medicines hoping to cure them all. It may be convincing to them but you can’t lie yourself. But turn an indifferent face to yourself otherwise you can’t survive in that battlefield. They request you “Would you please look bed for their patient, See how bad time he is having here, Please help my patient, don’t you see his problem?” You feel like you are a blind, you don’t see people’s problem, you feel like you are doing it intentionally to make your patient suffer, you feel like you are a sadist. Oops, don’t think so much, just give an ‘indifferent look’.

You fight in that battlefield with diseases, problems, adverse situations, I don’t know what all exactly. Except a short leave for dinner you can’t run away from that war. After seeing so much pain, listening so many painful, heartbreaking stories, you find yourself as a tiny Superman with just few pills in your hand to treat tanks of problems. At ER time runs so fast you don’t know when it’s midnight and when morning has crept in. When you get your eyelids heavier and feel you are carrying somebody else body then you will know its 2 or 3 AM. After all you are a human; you can’t carry other’s body all the time. But you have to prepare for tomorrow’s morning conference about the cases you admitted. Write a fair history, make some differentials, and try to do some reading. Is there anything left now? I don’t think so.

And you go to your duty room and sleep like a log.

Time flies so fast when you are in bed. I don’t know why sun is in such a hurry to rise in the morning. You leave your warm bed again to start the same schedule. You see the last night admitted patients and your unit patients, have a light breakfast and be prepared for the morning conference. Sometimes it feels like it’s easier to make your patients and their family happy than your professors. After an hour you come out of the conference room with a long sigh and washed brain. Do you have time for another long breath? I don’t think so dear. Hurry up; it’s your OPD day. Oops..

When you reach downstairs in OPD, you will see the crowd waiting for you, ready to tell you their problems and expecting good, very good solution from you. Are you fresh enough to hear them? Are you in condition to hold more and reach to the level of their expectations? Umm, I will give a try. Haha, what else can I do. So give an ‘indifferent look’ to yourself and treat the situation as good as u can. With body like a log, with 10 kg of eyelids on your both eyes and ATP soaked soul, you go on hearing the problems and keep on writing on the prescriptions. In the mean time, it’s good if you don’t forget to smile and have some good chat with your patients. After all you are a DOCTOR.

In our OPD it seems like everybody are singing their own song in their own language. Everybody is listening to everybody’s problem and everybody’s treatment. Treatment in wholesale!! With passing time you can’t remember how many patients you have seen. You just know it by thinning of the crowd inside OPD room and cramps in your empty stomach that you are coming to an end. “When going gets tough, tough gets going”. Yeh really a truth. It comes to an end. Can I have a big lunch and a good sleep? You missed something dear. Did you take the round today? Ahhh. Ok, let’s take the round now. Again go to ward and see your patients and have some discharges, blood works. Ok let’s have some lunch now.

Lunch and some ward works. What’s the time now? Who cares.. Is there anything left? Who cares.. Do you have any plans? Who cares.. It feels like Dementors (from Harry Potter) have just soaked all the energy from your body and you are left with your own dead body. Just give a thousand yard stare, carry your bag (why it feels heavier than yesterday) and run to your room. Music becomes your true friend, just have earphones in both of your ears, favorite song in full volume and give a BIG DAMN to the whole world. Yess, this is life, I mean a Resident's life.. :P


Note: Initial few paragraphs are taken from Wikipedia: Thousand-yard stare.
बाँकी पढ्नुहोस् >>

Saturday, March 9, 2013

नयाँ पुस्ताका चुनौती


(२७ फागुन, २०६९ को 'हिमाल'मा अन्तरपुस्ता संवाद कोलममा प्रकाशित डा. सरोज धितालको लेख। )

प्रिय समिर,

     सुदूरपश्चिमका पहाडहरुमा छोटो समय बिताएर म भर्खरै फर्केको छु। त्यहा हुन्जेल मनभित्र कतै न कतै दुखिरह्यो। हाम्रो देशको स्वास्थ्यसेवाको बेहालको साक्षी त हामी सबै छौं नै। तर विकट पहाडी गाउँमै बसेर नजिकबाट त्यसलाई हेर्दा हुने पिडाबोध चर्को हुन्छ। पत्याउछौ तिमी? त्यहाहुन्जेल मैले तिमीलाई सम्झिरहें, साथीहरुसँग तिम्रै कुरा गरिरहें। तिमीलाई सम्झनुको कारण हो- भिन्दाभिन्दै पुस्ताका हामी दुईबिच स्वास्थ्यको अवधारणा, स्वास्थ्यसेवा, स्वास्थ्य प्रणाली, सामाजिक दायित्व आदीबारे कुरा हुँदा जहिल्यै पिडाबोध गर्थ्यौं। नयाँ पुस्ताका डाक्टरहरुको सकारात्मक सोच, जीवनोन्मुख सम्भावना अनी सामाजिक उत्तरदायित्वबोधको नयाँ रुपलाई हेर्ने झ्याल भएका छौ तिमी मेरोनिम्ती। र, म त्यो झ्यालबाट तिम्रो पुस्ताका असल डाक्टरहरुसँग सम्वाद गर्न लालायित छु।

     'साइबर स्पेस'मा छरिएका विभिन्न सामाजिक सन्जालमा तिम्रो अभीव्यक्तीहरु वा सामाजिक उत्तरदायित्वबोधले भरिएका तिम्रा सार्थक ब्लगहरु पढ्दा मलाई यस्तो लाग्छ- हामी बाँचेको चिसो यथार्थमा तिमीले आशाको सिरक बनेर मेरो हृदयलाई न्यानो दिइरहेका छौ। कुनै बेला यस्तो लाग्छ, यथार्थको कठोरतामा ठिहिर्याएर, जमेर निश्चल भएका मेरा सपनाहरु फेरी बौरिएर, पखेटा हालेर उड्नेछन्। त्यो पखेटा मैले पाएको तिम्रो पुस्ताबाट हो।

      तर, कुरुप यथार्थ र सुन्दर सम्भावनाको घामछाँयामा बाचिरहदा मलाई असाध्यै पिर पनि लाग्छ- कहीं  तिमी र तिम्रो पुस्ताका अनगिन्ती असल डाक्टरहरुको सुन्दर भावना र त्यो सामाजिक उत्तरदायित्वबोधको क्षय त हुँदैन? मेरो युवा मित्र, मैले विगतमा त्यस्तो क्षय र स्खलनको पिडा भोगेको छु। अहिले पनि कुनै बेला यस्तो लाग्छ, म तुहिएका मेरा अनगिन्ती सुन्दर सपनाका लासहरु माथि बाचिरहेको छु। त्यसैले भित्रैदेखी म कामना गरिरहेको छु- तिम्रो पुस्ताका असल मानिसहरुको कुनै पनि सुन्दर सपना नतुहियुन्।

     झट्ट हेर्दा तिम्रो पुस्ताका डाक्टरहरुलाई सजिलो भएजस्तो लाग्छ। हामी डाक्टर भएको बेला अहिलेको भन्दा धेरै कुरामा गार्हो थियो। देशमा अहिले जती मेडिकल कालेजहरु थिएनन्। काम गर्नलाई सरकारी अस्पताल मात्र थिए। एकाध मिसन अस्पतालहरुमा थोरै मात्र नेपाली डाक्टर अटाउथे। सरकारी अस्पतालमा काम गर्नु र कुनै औषधी पसलमा साइनबोर्ड टाँसेर प्राक्टिस गर्नु अधिकांश डाक्टरहरुको स्वाभाविक नियती हुन्थ्यो। उच्च शिक्षा र विशेषज्ञताका लागि पनि अहिले जस्तो सम्भावनाहरु थिएनन्। स्मार्ट फोनमा सयौ किताब बोकेर हिंड्न सक्दैनथे त्यस बखतका युवा डाक्टरहरु। त्यो हेरी अहिलेका नयाँ डाक्टरहरुलाई अनगिन्ती सुविधा र सम्भावना प्राप्त छन्।

    तर, गहिरिएर हेर्दा सत्यको अर्को पाटो पनि देखिन्छ- हाम्रो पुस्ताका युवा डाक्टरलाई भन्दा कतिपय कुरामा तिम्रो पुस्तालाई गार्हो भएको छ। तिमीहरुले धेरै नयाँ चुनौतिको सामना गर्नु परिरहेको छ। देशका कुनाकन्दरामा अझै पनि आधारभूत स्वास्थ्य सेवा पुगिसकेको छैन। अर्कातिर झन्-झन् सानो हुँदै गएको विश्वमा छौं हामी। संसारका कुन कुनामा के भईरहेको छ भन्ने कुराबाट अनभिज्ञ रहने स्थिती छैन। विज्ञान प्रविधिको यो दौडमा हामीले पनि दगुर्नु नै छ। नत्र झन् पछी परीन्छ।

     अर्थात्, आधारभूत स्वास्थ्यसेवाको आवश्यकता समेत पूरा नभएको यो यथार्थमा टेकेर हामीले सोच्नु र काम गर्नुछ, प्रविधिका उपलब्धीला हाम्रो हक सुरक्षित पार्नुछ। यो चुनौतीको सामना तिम्रो पुस्ताका डाक्टरहरुले जमेर गर्नुपर्ने भएको छ। गार्हो छ यो काम। तर, जुन युगमा तिमी एउटा गरिव देशको डाक्टर बनेका छौ, तिमीले यो चुनौतीको सामना नगरि धरै छैन।

     यो देशमा जन्मेका कारण वा अघिल्लो पुस्ताले जिम्मेवारीको थुप्रो छोडेका कारण मात्रै यसो भएको हैन। विज्ञान प्रविधीको बिकास ईतिहासको कुनै कालखण्डमा भन्दा अहिले तिव्र गतिमा भईरहेको छ। प्राप्त सिपहरु छिटो-छिटो पुराना हुँदै छन्। संसारको जुनसुकै देशको, जुनसुकै कुनाको कुनै पनि समाज यो दौडमा एकैछिन मात्र सुस्तायो भने दशकौं पछाडि पर्छ। त्यसबाट हामी अलग हुनसक्ने कुरै भएन।

     समिर, भावी पुस्ताको निम्ती जीवन आफ्नो भन्दा सजिलो बनाइदिने प्रयत्न गर्नु जुनसुकै पुस्ताका, जुनसुकै पेशाका मानिसको स्वधर्म हो। अस्वाभाविक परिस्थितीमा बाहेक कुनै न कुनै किसिमले यसो भईरहेकै पनि हुन्छ। तर हरेक नयाँ पुस्ताले सामना गर्नुपर्ने चुनौती भने झन्- झन् ठुलो हुँदै जाने रहेछ। र, अहिलेका चुनौतिहरुको सामना गर्न तिम्रो पुस्ताका डाक्टरहरु सक्षम छन् भन्नेमा म विश्वस्त छु।

     हरेक पुस्ताका स्वास्थ्यकर्मी र नीतिनिर्माताहरु मानव स्वास्थ्यलाई कसरी बुझ्ने भन्ने प्रश्नसँग जुधिरहेका छन्। मानव स्वास्थ्यलाई जीव विज्ञान र चिकित्सा विज्ञानमा उभिएर यान्त्रिक दृष्‍टिकोणले एउटा 'स्थिती'का रुपमा मात्र हेर्ने कि समग्र सामाजिक परिप्रेक्ष्यमा मानिस र जगतबिचको गतिशिल सम्बन्धका स्वरुपमा बुझ्ने भन्ने विवाद अहिलेको हैन। तिम्रो पुस्ता पनि यो बहसबाट अलग हुनसक्दैन।

     मलाई थाहा छ, यो प्रश्नको उत्तर तिमीले आफ्ना गतिविधी र अभिव्यक्तीबाट दिइसकेका छौ। तर समयले तिमीबाट शायद यो भन्दा बढी कुरा माग गरिरहेको छ। ६/७ दशकअघी विश्व स्वास्थ्य संगठनले दिएको 'स्वास्थ्य'को परिभाषा अहिले असान्दर्भिक हुन थालिसकेको छ। यस बारेमा पनि गहन विमर्श आवश्यक भईसक्यो नि हैन?

समिर, धेरै छ कुरा गर्नु। धेरै छ काम गर्नु। अहिलेलाई भने यत्ती नै।

तिम्रा हरेको सुन्दर सपनाहरु साकार होउन् भन्ने कामनासहित।

बाँकी पढ्नुहोस् >>

Thursday, March 7, 2013

यो कस्को दोस हो??


एक जना डाक्टर साथीले फेसबुकमा शेयर गर्नुभएको कुरा यहाँ सबैसँग बाढ्न चाहन्छु।

एकजना २२वर्षिय युवक सास फेर्न गार्हो भएर उनी काम गरिरहेको अस्पतालको इमर्जेन्सीमा आए। जाचको क्रममा उनको म्रिगौलाले काम नगरि शरीरमा अत्यधिक क्रिएटिनिन/creatinine जम्मा भएको, शरीरमा पानी बढी भएर पल्मोनरी इडिमा/Pulmonary edema मा गएको र उपचारको लागि तुरुन्त डायलाइसिस/Dialysis गर्नुपर्ने देखियो। आफ्नो अस्पतालमा डायलाइसिस र आइसियु नभएकोले उन्ले विरामी रिफर त गरे तर विरामीको अवस्था अती सिकिस्त भएको र विरामीले पैसा डिपोजिट राख्न नसक्ने भएकोले प्राइभेट नर्सिङ होमहरुले विरामी लिनै मानेनन् भने सरकारी अस्पतालमा बेड खाली नभएको र अन्य कारण देखाइ  विरामी लिन मानेन। विरामीको अवस्था अझ गम्भिर भएर श्वासप्रश्वासमा गार्हो पर्दैगएकोले उन्ले तत्कालको लागि मुखबाट पाइप हाली बाहिरबाट श्वास दिन इन्टुबेसन/Endotracheal Intubation गरे। तर त्यो तत्कालको लागि मात्र थियो, डायलाइसिस नपाईकन सुधार हुने अवस्था छैन, जुन त्यो विरामीले पाउने सम्भावना छैन। अब विरामीका परिवारहरुले उन्ले पाइप हालेका हुनाले विरामीको जिम्मेवारी उन्ले लिनुपर्ने र जसरी नि उपचार गर्नुपर्ने भन्दैछन रे।

आफुले सक्दो प्रयास गरेर विरामी बचाउन खोज्नु के उन्को दोस हो? कि पैसा विना विरामी नै लिन नमान्ने नर्सिङ होमहरुको दोस हो? कि भरिभराउ भएका सरकारी अस्पतालहरुको दोस हो? कि "म सक्दिन, जतासुकै लानुस्" भनेर आफ्नो हात झिक्न नसकी मानवता देखाउनु  उन्को दोस हो? कि यस्ता इमर्जेन्सी सेवा नि:सुल्क गर्न नसक्ने हाम्रो सरकारको दोस हो? कि यस्तो देशको नागरिक भएर जन्मिनु उही विरामीको दोस हो? यो कस्को दोस हो??
बाँकी पढ्नुहोस् >>