के डक्टरले विरामी बचाउने मात्रै गर्छन् त?

 प्रश्न सुनेर अचम्म लाग्नसक्छ, कस्तो खालको कुरा गरेको भनेर रिस उठ्न सक्छ। खासमा यो कुरा मेरो मनमा केही दिनअघिको घटनाले उब्जिएको हो। सिओपीडी(COPD) को अन्तिम चरणमा पुगेर मुटुमा पनि असर गरिसकेको एकजना विरामीलाई मुखबाट कृत्रिम श्वासप्रश्वास गराइरहेको थियो। सुधारको खासै सम्भावना थिएन, त्यसमाथी विरामीको छोराले आफ्नो पैसा सबै सकिएको र अब अरु उपचार गराउन नसक्ने भनेर भने। त्यो निर्णय लिन र त्यसको मन्जुरिनामामा सही गर्न उसलाई कम्ता गार्हो भएको थिएन। तर अरु केही विकल्प नै थिएन। जीवनले बेलाबेला कठोर निर्णय लिन वाध्य बनाउछ। आखिरमा लेफ्ट अगेन्स्ट मेडिकल एड्भाइस (Left Against Medical Advice/ LAMA) मा उनिहरुले विरामी घर लाने भए। र मैले विरामीसँगसंगै एम्बुलेन्ससम्म पुगेर उसको मुखबाट श्वासनलीमा छिराएको पाइप निकालेर कृत्रिम श्वासप्रकृया बन्द गरिदिएर मास्कबाट अक्सिजन जोडी विदा गरिदिए।

  कतीलाई यो कुरा आपत्तिजनक लाग्नसक्छ। कतीले यो कुरालाई हत्यासँग नि जोड्नुहोला। कतीलाई यो कुरा मानवता, चिकित्सा विज्ञानको विरुद्धको कुरा जस्तो लाग्नसक्छ। डक्टर भएर त विरामी बचाउने पो हो, लगभग अन्तिम श्वास लिईरहेको मान्छेको त्यही एउटा बाटो नि बन्द गरिदिने, कस्तो कठोर मन रहेछ भन्ने लाग्नसक्छ। विचार आफ्नोआफ्नो हो। भावनामा बग्दा, इमोसनल मात्रै हुँदा त्यस्तो लाग्न सक्छ। तर एक पटक व्यवहारिक भएर पनि सोचौं त।

  हिप्पोक्रेटिक ओथमा एउटा कुरा के भनिएको छ भने “मैले आफ्नो चिकित्साज्ञानलाई विरामीको फाईदा, भलाईको लागि प्रयोग गर्छु तर व्यर्थको अनावश्यक उपचार (Over treatment) गर्दिन र निराशावादी सोच (Medical Nihilism) पनि राख्दिन। अर्थात ति दुई बीच सन्तुलन राख्दै विरामीको उपचार गर्छु।"

 

  यो वाक्यले माथि भनिएको जस्तो अवस्थालाई इंगित गर्न खोजेको हो। उपचार गर्ने भनेर विरामीलाई फाईदा नहुने अवस्थामा पनि जबरजस्ती ठुलो अप्रेसन गर्ने, अर्थहिन उपचार पद्धती प्रयोग गर्ने गर्नुहुँदैन। ८०-९० वर्षको मुटु, म्रिगौलाको रोग भ'को बुढो मान्छेको दिमागमा रगत बगेको अवस्थामा के तपाईं टाउकोको अप्रेसन गरेर रगत निकाल्ने सल्लाह दिनुहुन्छ? यस्तो बेलामा त्यस्तो सघन उपचारको केही अर्थ रहदैन। हिप्पोक्रेटिक ओथले यस्तो बेलामा विरामीको अवस्था हेर्दै विरामीको परिवारको विचार, निर्णय अनुसार काम गर्नु भनेर भन्छ। हाम्रो देशमा प्राय: सबैको पैसाको समस्या रहने भएकोले यस्तो बेलामा अर्थहिन उपचार गरेर विरामीको कष्टकर अवस्था लम्ब्याएर एकातिर पैसा नि सकिने अर्कोतिर विरामी नि नरहने अवस्था गराइदिनुहुन्न। तर कतिखेरको अवस्था चाँही "अब आश नगर्दा हुन्छ" भनेर किटान गर्न सार्है गाह्रो हुन्छ। हुन त डक्टरले यस्मा आफ्नो व्यक्तिगत निर्णय गर्न पाउदैन। यो विरामी र उस्को परिवारको नितान्त व्यक्तिगत निर्णयको कुरा हो र डक्टरले यस्मा उनिहरुलाई एक्स्पर्ट ओपिनियन दिएर सहि निर्णय लिन सहयोग गरिदिने मात्रै हो।

  अर्को कुरा, एबोर्सनको बारेमा तपाईंहरुको के विचार छ? नेपालको कानुन अनुसार महिलाको व्यक्तिगत स्विक्रितीमा मात्रै १२ हफ्ता भन्दा कमका भ्रुणलाई फाल्न सकिन्छ। त्यसको लागि केही कारण चाहिदैन। त्यस्तै महिलाको स्वास्थ्यका कारणले बच्चा जन्म दिननसक्ने वा आमाको ज्यानै जान सक्ने भए कुनै पनि बेलामा गर्भको बच्चा फाल्न सकिन्छ। यसलाई पनि कसैले जीवनहत्यासंगै तुलना गर्छन्। यस्मा नि विचार आफ्नोआफ्नो हो। कसैले जीवन शुक्रकिट र डिम्ब मिलेर जाइगोट बन्ने बित्तिकै सुरु हुन्छ भन्छन्, कसैले बाहिर निकाल्दा आँफै बाँच्न सक्ने उमेरको नभैकन भ्रुण एउटा जीवन होइन भन्छ्न्। तर गर्भवती महिलालाई हेरिरहेको डक्टरका लागी पहिलो प्राथमिकता भनेको सो महिला नै हुन्छ र उस्को स्वास्थ्यको फाईदा, ज्यान जोगाउनका लागि गरिने कुनै पनि कार्यलाई हिप्पोक्रेटिक ओथले समर्थन गर्छ भन्ने मलाई लाग्छ। नोट: माथिको फोटो मैले एबोर्सन गरेकोहरु मध्येको एउटा भ्रुणको हो।    

  फेरी शिर्षक प्रश्नकै कुरा गरौँ। ठ्याक्कै भन्दा डक्टरले विरामी बचाउने होइन कि विरामीको रोग, समस्या कम गर्ने वा गर्न प्रयास गर्ने हो। यस्मा सधैं रोग निको पार्न सकिन्छ भन्ने हुँदैन। फैलिसकेका क्यान्सर जस्ता रोगहरुमा ठुलाठुला अप्रेसन गरेर विरामीलाई अनावश्यक दु:ख दिनु भन्दा बचेँको समय कसरी कम कष्टकर बनाउन सकिन्छ भन्नेमा डक्टरले विरामी र उस्को परिवारसँग छलफल गर्नुपर्छ। उमेर पुगेको, हार्ट अट्याकले मुटुको धेरै भाग मरीसकेको अनी मुटुले १०-१५% मात्र काम गरिरहेको विरामिलाई छाती थिचिथिची सिपिआर गर्नुको कुनै अर्थ रहदैन। मेरो व्यक्तिगत विचार सोध्नुहुन्छ भने त्यस्तो बेलामा सजिलो, शान्त तरिकाले जीवनको अन्त्य हुन दिनुपर्छ। तर यो मेरो व्यक्तिगत विचार हो। विरामिको उपचारमा मैले आफ्नो व्यक्तिगत विचार अरुको जीवनमा लाद्न पाउदिन। विरामीको आफ्नो र उस्को नजिकको आफन्तको निर्णय अनुसार हामीले विरामीको उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ।

  विश्वका केही देशहरुमा युथेनासिया/ Euthanasia अर्थात् मर्सी किलिङ/ Mercy Killing लाई कानुनले मान्यता दिएको छ। यो भन्नाले ठीक नहुने रोग लागेको, अन्तिम अवस्थाको क्यान्सर भएको वा प्यारालाइसिस वा अरु कुनै कारणले जीवन जिउन अती नै गार्हो भएको जस्ता अवस्थाहरुमा सम्पूर्ण कुराको जानकारी लिई कानुनीरुपमा डक्टरको सहयोगमा जीवनको अन्त्य गर्नु हो। यो अती नै जटिल कुरा भएकोले यस्का बारेमा धेरै लेख्न चाहन्न। ह्रितिक रोशन अभिनित फिल्म ‘गुजारिश’ हेर्नुभयो भने पनि यसबारे धेरै थाहा हुन्छ।

  

  अन्त्यमा यती मात्रै भन्न चाहन्छु कि हामी चिकित्सकहरु सबैखालको विरामीहरु, सबै खालका रोगहरुसँग संगत गर्नुपर्ने भएकोले सबैलाई ठीक गरिदिन्छु, सबैलाई बचाउछु भन्न सम्भव हुँदैन। हामीले गर्ने भनेको आफ्ना विरामिलाई सकेसम्म सजिलो बनाउने हो, कहिले त्यो रोग निको बनाएर हुन्छ, कहिले बचेँको आयु विना अफ्ठ्यारो कटोस् भनेर औषधी दिएर हुन्छ भने कहिले विरामी वा परिवारको अनुरोधमा जीवनलाई थेगिरहेका आधारहरु हटाएर लामो यात्रालाई सजिलो बनाएर। तर जहिले नि हाम्रो प्राथमिकता भनेको आफ्नो विरामीको भलो नै हुन्छ।