ओपिडीमा विरामी रोईदिदा...

इमर्जेन्सीमा विरामी, विरामीको आफन्त रोएको देखिनु सामान्य भए नि ओपिडीमा प्राय: यस्ता घटना देखिदैनन्। मानसिक रोगको ओपिडीमा कहिलेकाही डिप्रेसनका विरामी रुनुलाई छोड्ने हो भने प्राय: ओपिडीमा यस्तो दृश्य देखिदैनन्।

यस्ता दृश्यको म एक दुई पटक प्रतक्ष्य दर्शी भएको छु। अस्ति भर्खरै हाडजोर्नीको ओपिडीमा एक जना महिला खुट्टा दुख्ने र झमझमाउने भनेर आईन्, लामो समय देखीको समस्या, धेरै ठाउँमा देखाईसकेको, थरीथरी औषधी खाँदा नि खासै सुधार नभको रे। कसैले नशाको, कसैले हड्डीको, कसैले मानसिक रोग भन्दै औषधी दे'का थिए रे तैपनी ठीक भएन रे। मलाई चै उन्को कुरा सुन्दा मानसिक समस्या हुनसक्ने लागिर'को थियो। सुनेको भरमा कसरी लाग्नसक्छ भन्नु होला। खासमा विरामीका लक्षणको प्रकृति हेरेर त्यो अनुमान लगाउन सकिन्छ। प्राय: मा हुनसक्ने रोगको लिस्टमा शुरुमै मानसिक रोग राखिदैन, तर विरामीको समस्यालाई समेट्न सक्ने कुनै नि फिजिकल रोग नदेखिएमा, शारीरिक जाँच, ल्याब परिक्षणमा केही नि खराबी नदेखिएमा भने शंकाको सूई मानसिक रोग तिर मोडिन्छ।

ती महिलालाई नि मैले त्यही कुरा राखें। अनी उन्ले भनिन् “मलाई एक दुई जना डाक्टरले नि त्यसै भन्थे र औषधी नि दिएका थिए तर मैले त्यस्तो चिन्ता नै लिन्न, मलाई कसरी मानसिक रोग हुनसक्छ।“ मैले तिन्लाई भनें – “चिन्ताले मानसिक रोग गराउन, बढाउन सक्छ तर चिन्ता नभैकन मानसिक रोग हुनैसक्दैन भनेर सोच्नु गलत हो। जसरी चुरोट, रक्सीले रोग गराउछ, बढाउछ तर यस्को मतलव यो हैन कि त्यो खाने सबैलाई रोग लाग्छ र नखाने सबै स्वस्थ हुन्छन्। त्यसरी सोच्नु गलत हुन्छ। अनी अर्को कुरा चिन्ता भन्ने लिन्छु भनेर लिने होइन, लिन्न भन्दा भन्दै नि आँफै आईदिन्छ। सकेसम्म आँफैले कन्ट्रोल गर्नसके त राम्रो तर यदी त्यस्ले तपाईंको जीवनमै असर गरिर'को छ, तपाईंलाई अफ्ठ्यारो पुर्याइरको छ भने औषधी खानु ठीक हुन्छ।“

अनी मैले कुराकानीकै क्रममा उन्को दैनिक जीवनका अन्य कुराहरु, घरपरिवारको सहयोग, असहयोगका कुरा खोतल्न थालेँ। त्यस्पछी विस्तारै उन्को मनका चिन्ताहरु खुल्न थाल्यो। श्रीमानको राम्रो सपोर्ट भए नि सासु, ससुराले चै “औषधी, उपचारमा जत्ती खर्च गरेनी ठीक नहुने कस्तो रोग लागेको हो तलाई” भनेर नराम्रो लाग्ने गरी भन्छन् रे। अनी उन्ले झन अर्को अचम्म लाग्ने कुरा भनिन् “उन्ले चिनेको कसैको नि यस्तै हातखुट्टा दुख्ने रोग ‘थ्यो रे, केइ होइन भन्दाभन्दै पछी क्यान्सर भएर मरे रे, मलाई नि त्यस्तै होला कि भन्ने डर लाग्छ, छोराछोरीको चिन्ता लाग्छ।“ यती भनिसक्दा उन्को आँखा रसाइसकेका थिए। अनी बोल्दाबोल्दै उन्को आँखाबाट आसुको धारा बग्यो, आसु पुछ्दै उनी आफ्ना कुरा भन्दै गईन्। मैले उन्को अनुहारमा हेरेर हातमा हल्का समातेर “नरुनुस्, त्यस्तो ठुलो रोगको संकेत देखिदैन, तै नि तपाईंको श्रीमानको सहयोग छ, तपाईंले आफ्नो तर्फबाट गर्नुभा'छ, हामीले आफ्नो तर्फबाट गरेका छौ, चिन्ता नलिनु” भनेर भनें। 

उन्लाई मानसिक रोगको डक्टरलाई भेट्न मनाउन, मानसिक रोग हुनसक्छ भनेर सम्झाउन निकै गार्हो पर्‍यो। पछी उन्लाई “एकपल्ट मानसिक रोगको डक्टरलाई भेटेर कुरा गरेर मात्रै आउनुस्, औषधी लेख्नुहोला खानैपर्छ भन्ने छैन, अनी फेरी यहाँ आउनुस् अनी कुरा गरौला” भनेर पठाएँ। त्यहा नि उन्को थप काउन्सेलिङ भएछ, फर्केर आउँदा “औषधी खान्छु” भनिन्। जानेबेलामा “तपाईंसँग यती कुरा भन्दा मलाई मनै हल्का भयो, मेरो कुरा सुनिदिनुभएकोमा धन्यवाद” भनिन्, मैले हल्का मुस्काएर टाउको हल्लाएँ मात्र। त्यतीबेलाको खुशी म वर्णन नै गर्नसक्दिन।  

हामी सबैलाई यत्तिकै सन्तुष्ट बनाएर पठाउन चाहन्छौ तर कहिले समयले दिदैन, कहिले हाम्रो आफ्नै लिमिटेसन हुन्छ, कहिले के हुन्छ। तर एउटा कुरा चै के हो भने विरामीलाई जती बढी टाइम दिन सकियो त्यती उनिहरुको समस्याको बारेमा थाहा हुन्छ, त्यस्को कारण पत्ता लाग्छ, रोग पत्ता लाग्छ। हामीलाई सोच्दा साधारण लागे पनि उनिहरुले त्यस्लाई कती पिडा दिईर'को हुन्छ भन्ने कुरा त्यस्पछी मात्र थाहा हुन्छ। मैले कती विरामी भेटेको छु यो पछी गएर क्यान्सर हुन्छ कि, फलानाको नि पहिले यस्तै पछी ख्याल नगर्दा क्यान्सर भएर, रोग बिग्रेर मर्यो, मलाई नि त्यस्तै डर लागेको छ भन्छन्। हामी कहिले समय अभावका कारण, कहिले समय दिने बानी नै नभएको कारण “ह्या, केइ हैन यो, धेरै चिन्ता नगर्नुस्” मात्र भनेर पठाइदिन्छौ, जानेबेलामा उनिहरुको आँखामा विश्वस्त नभएको, चिन्ता अझै बाँकी रहेको भाव मैले धेरै पटक देखेको छु। उनिहरु फर्केर कि अर्को डक्टरको मा जान्छन् कि त्यो शंका, पिडा बोकेरै, दबाएरै बस्छन्। 

त्यसैले नि मलाई जेनेरल प्राक्टिसको होलिस्टिक अप्रोच/Holistic approach मन पर्छ, अर्थात रोग वा अङको नभएर सिङो विरामीको उपचार गर्ने। प्राय: अन्य स्पेसलिस्टले भने आफ्नो भागको मात्र हेर्ने अनी अरु अङको सानो मात्रै समस्या भन्न खोजे भने नि “ल यो रोगको डक्टरलाई गएर भेट्नुस्” भनिहाल्छन्। स्पेसलिस्ट केयर पाउने हिसाबले त त्यो कुरा ठीक हो तर त्यसो हुँदा विरामी सिङो मान्छेबाट अङअङमा बाढिन्छ जस्तो लाग्छ। त्यो सबैलाई समेटेर, उस्लाई पूरा मान्छेको रुपमा बुझ्ने र उपचार गर्ने डक्टर नि हुनुपर्छ, जुन एउटा फ्यामली फिजिसियन वा जेनेरल प्राक्टिसनर नै हुनसक्छ।

आफ्नो अगाडि कोही रोइदिदा नराम्रो त कस्लाई लाग्दैन र। हामी डक्टरहरु नि मान्छे नै हौं के रे। उनी रुँदा मलाई नि नराम्रो त लाग्यो नै तर म केही खुशी नि थिएँ किनकी मान्छे जोसुकै को अगाडि हाँस्न सक्छ तर कसैको अघी रुनको लागी उस्ले रुने मान्छेको विश्वास जितेको हुनुपर्छ, उ अगाडिको मान्छेसँग ‘कम्फर्टेबल’ हुनुपर्छ। मलाई आफुले  उन्को त्यो विश्वास जित्न सकेकोमा खुशी लागेको थ्यो, उन्को कुरा शेयर गर्न म कम्फर्टेबल हुनसकेछु भन्नेमा गर्व लागेको थ्यो।

हाम्रो समाजमा धेरैलाई 'मानसिक रोग' भनेको पागल हुनु हो, दिमाग बिग्रनु हो भन्ने विश्वास छ। मानसिक रोग लाग्यो भन्नु ‘डेरोगेटरी/Derogatory’ शब्द जस्तै गरी लिन्छन्। यस्का बारेमा पछी लेखौला, अहिलेलाई चै विरामीसँग जती कुरा गर्‍यो, समय वितायो उनिहरुको समस्याको बारेमा, त्यस्को भित्री कारणको बारेमा अनी विरामी ‘एज अ पर्सन’को रुपमा नि चिन्न सकिन्छ र उपचारमा सजिलो हुन्छ भन्दै यो लेख यही टुङ्याउछु।