Saturday, August 6, 2011

डिप्रेसन रोग (Depression)

साउदी अरब काम गर्न गएका २५ वर्षिय खड्बहादुरलाई राती निद्रा नपर्ने, मनमा अनेकौं कुरा खेल्ने गथ्र्यो। पेट पोल्ने, खानामा पटक्कै रुची नहुने गथ्र्यो। उनी त्यहाँ गएको दुई महिना भएको थियो। शरिर झमझम गर्न थाल्यो, आफुलाई हाँसखेल गर्न पटक्कै मन नहुने, काम गर्न जाँगर नहुने, दिनदिनै घरपरिवारको सम्झना आइरहने, बेलुकीपख चर्को टाउको दुख्ने गथ्र्यो। मन चिन्ताले पिडित हुन्थ्यो। दिन काट्न अत्यन्त गाह्रो हुन्थ्यो। विदेशमा एकछिन बस्ने मन हुन्थेन। आफुलाई अत्यन्त दुखी सम्झन्थे, उनी। उनले त्यहाँ उपचार गराउन खोजे पनि निको भएन र अहिले उनी स्वदेशमै आई उपचार गराईरहेका छन्। उनको यो समस्यालाई डिप्रेसन रोग (Depression) भनिन्छ। अहिले उनको स्वास्थ्य राम्रो भएको छ।


रोग पत्ता नलाग्दा यस्ता विरामीहरु अनेकौ औषधि पसल चार्हछन्। कतिपय बिरामी पुरानो उपचार धामीझांक्रि लगाउछन् जसवाट रोग त निको हुदैन बरु आवश्यक उपचार पाउन भने ढिला हुन्छ। नेपालमा डिप्रेसन रोगको मुख्य कारणहरुमा पारिवारिक कलह, कार्य असफल हुनु, श्रीमान बिदेशिनु, प्रेममा वियोग, आफन्त वा नजिकको मानिस मर्नु, बिदेशमा बस्नु, ब्यापारमा नोक्सानी, जागिर छाड्नु/जानु, बालक अवस्थामा आमाबाबुबाट टाढा रहनु र राजनीतिक असन्तुलनको असर आदि पर्दछन्। कतिपय डिप्रेसन रोगका विरामीहरुलाई निद्रा नपर्ने हुन्छ। डिप्रेसनका बिरामीहरु आत्तिने खालको सपना देख्छन्। धेरै डिप्रेसनका बिरामी आफुलाई असफल ठान्छन् र भविष्यप्रति निराशाबादी हुन्छन्। कोही यौन क्रियामा कमि भयो भन्ने समस्या लिई डाक्टरकहाँ आउँछन्। डिप्रेसन रोग हो भन्न डिप्रेसनका लक्षणहरु कम्तीमा २ हप्तासम्म रहनुपर्छ। विश्व स्वास्थ्य संगठनले डिप्रेसन जिवनकालमा पुरुषमा १५% र महिलामा २५% सम्म हुने बताएको छ। महिलामा डिप्रेसन बढी हुने खास कारण थाहा भएको छैन तर सहन सक्ने क्षमता महिलामा कम हुने भएकोले रोग बढी लागेको भन्ने अनुमान छ।


डिप्रेसन रोग परापूर्वकालदेखि देखिदैं आएको रोग हो । डिप्रेसन रोग धेरै मानिसमा पाइने रोग हो । डिप्रेसन रोग लागेको बिरामीलाई आफूलाई अर्कै रोग लागेको भान हुन्छ। पटक पटक उपचारको शिकायत गर्ने धेरै परिक्षण रगत एक्सरे आदि जाँच गर्ने तर रोग नभेटिने यो रोगमा केहि विरामी पिडा सहन नसकी आत्महत्या गर्ने गरेको पनि पाईएको छ। एकै पटक धेरै अंगको लक्षणहरु देखिने समस्या छ भने त्यो डिप्रेसन पनि हुनसक्छ।

डिप्रेसन रोगका बिरामी नेपालमा धेरै छन्। शारिरिक रोग जस्तै क्यान्सर, चिनीको रोग, थाइराइड ग्रन्थिको गडबडी तथा दिर्घ रोगीहरुमा पछि गएर डिप्रेसन रोग लाग्ने सम्भावना बढी रहन्छ।

डिप्रेसनका बिरामी एउटै घटनालाई आधारमानी सधैं त्यसमा अनावश्यक विवाद गर्छन्। जस्तै परिक्षामा १ पटक फेल भएमा अब सधै फेल भइन्छ भनी आतिन्छन्, जुन गलत हो। कतिपय डिप्रेसनका रोगी नकारात्मक सोचाईबाट पिडित हुन्छन्। मनमा यस्ता सोचाई लिन्न भनेपनि ती सोचाइ आउनाले छटपटि महसुस गर्छन्। डिप्रेसनका बिरामीको मस्तिष्कको परिक्षण सि टि स्क्यान(CT scan), एम आर आई(MRI) गर्दा कुनै खरावी देखिदैन तर न्यूरोट्रान्समिटर (Neurotransmitter) को मात्रा जाँच, जुन अत्यन्त शुक्ष्म परिक्षण मानिन्छ र साधारणतया सम्भव पनि छैन, गर्दा सेरोटोनिन (Serotonin) तथा नरइपिनेफ्रिन (Nor-epinephrine) भन्ने केमिकल मस्तिष्कमा घटेको देखिन्छ।




डिप्रेसनका बिरामी रोगको कारण अनौठो लक्षण देखाउँदा कुटाई खाने, बोक्सीको आरोप पाउने गरिएको पनि भेटिएको छ। मानसिक रोगको झन्डै एक तिहाई हिस्सा ओगट्ने डिप्रेसनका बिरामी आफुलाई नसाको रोग लाग्यो भन्न रुचाउँछन तर आफु पागल बनिन्छ भन्ने ठूलो पिर उनीहरुमा हुन्छ। वास्तवमा यो रोग पागल हुनु भन्दा फरक हो र यो अर्को रोगमा परिणत हुदैन।

माथिको भनाईबाट के प्रष्ट हुन्छ भने डिप्रेसन रोग एक जटिल रोग हो। यस रोगका बिरामीहरुका लक्षणहरु एकै प्रकारका हुँदैनन्। उपचार गरे यो रोग निको हुन्छ। यो रोग पहिचान गर्न धेरै डाक्टरलाई गाह्रो हुन्छ किनकी प्राय: डाक्टरहरुले विरामीले जे समस्या भनेका छन्, त्यसै अंगको रोगको बारेमा मात्र सोच्छन् र विरामीहरु पनि प्राय: त्यहि अंगको वा रोगको विशेषज्ञलाई आफ्नै हिसावले देखाउने गर्छन्।

समुदायमा ५% मानिस डिप्रेसन रोगबाट पिडित छन्, जुन पहिचान गर्न नसकिने भएकोले उपचार गर्न पाएका हुदैंनन्। समुदायमा प्राय: सुनिने आत्महत्याकॊ घटनासँग कुनै न कुनै रुपमा डिप्रेसनको सम्बन्ध हुने गर्छ। डिप्रेसन रोगका विरामी नसा पोल्यो, नसा दुख्यो, नसा सड्कियो, नसा छिन्यो, रगत बिग्रियो, नशा झमझम ग-यो भन्दै अस्पतालअस्पताल धाँउने गर्छन्।



लक्षणहरु
क) २ हप्ता भन्दा बढी समयसम्म दिक्क लागि रहने।
ख) रुन मन लाग्ने निराशा हुने, hopeless, helpless र worthless महसुस गर्ने।
ग) एक्लै वस्न रुचाउने।
घ) झर्को लाग्ने, दिक्क मान्ने।
ङ) बोल्न मन नलाग्ने।
च) छटपटी हुने, छाती दुख्ने, पेट दुख्ने, हातखुट्टा झमझम गर्ने, पैतला पोल्ने, तालु पोल्ने, मुख सुक्ने। कति विरामीहरु विभिन्न प्रकारका अनौठा लक्षणहरु लिएर आउँने गर्छन्।
छ) आत्मग्लानी हुने।
ज) भूत, वर्तमान र भविष्यबारे नकारात्मक सोचाई रहने।
झ) निदाउन गाह्रो हुने, निद्रा कम पर्ने, विहान चाँडै बिउझने।
 
ञ) खानामा रुचि नहुने ।
ट) शारीरिक सम्पर्क गर्न रुचि नहुने ।
ठ) आफुलाई बेकम्मा सम्झने । टाउको दुख्ने, फूर्ती नआउने ।
ड) मर्न पाए हुन्थ्यो भन्ने। कसैकसैले आत्महत्याको प्रयास पनि गर्छन् र सफल पनि हुन्छन्।
ढ) बारम्बार रुने ।
ण) शंका लाग्ने र कानमा आवाज आउने पनि कसैकसैमा पाइन्छ ।
यो रोग पटक पटक दोहरिन पनि सक्छ ।



डिप्रेसन रोग बिभिन्न किसिमका हुन्छन्
न्युरोटिक डिप्रेसन- यस्ता बिरामीहरु मलाई कस्तो रोग लाग्यो भनि चिन्ता गर्छन।
साइकोटिक डिप्रेसन- यस्ता बिरामीहरु अरु मानिसदेखि संका गर्ने गर्छन।
सेनाइल डिप्रेसन- बुढेसकालमा देखिने डिप्रेसनलाइ सेनाईल डिप्रेसन भनिन्छ। यस्ता बिरामीहरु प्राय: आत्महत्या गर्ने डर हुन्छ। एक्लै बोल्ने, एक्लै हाँस्ने पनि गर्न सक्छन्।
डिप्रेसन स्टूपर- यस्ता बिरामी अत्यन्त नचली नवोलि बस्छन्, कोहि बिरामीहरु त्यसरी बस्दा आँखामा आँसु बगाइरहन्छन्।
एजिटेटेड डिप्रेसन- यस्ता बिरामीहरु अत्यन्त छटपट गर्छन्। एक ठाउँमा बस्न सक्दैनन्। आत्तिने र अस्थिर मनस्थिती भएका हुन्छन्।
रेटार्डेड डिप्रेसन- यस्ता बिरामीहरु बहूत कम बोल्छन् र टोलाउने गर्छन्।
बच्चामा देखिने डिप्रेसन- बच्चामा दखिने डिप्रेसन केहि फरक हुन्छ। पेट दुख्ने, टाउको दुख्ने, रिसाउने, पढ्न नजाने आदि लक्षण लिई यस्ता बिरामी आउछन्।
बयस्कमा पाईने डिप्रेसन- यस्ता बिरामीहरु अनेक शारिरिक लक्षण लिइ पटक पटक डाक्टरकहाँ धाउछन्।
जाडो महिनामा पाईने डिप्रसन- केहि डिप्रेसन जाडो महिनामा मात्र देखापर्छ। यस्तो डिप्रसनलाई जाडो महिनामा पाउने डिप्रेसन भनिन्छ। रात लामो हुनाले मेलाटोनिन (Melatonin) भनिने हर्मोन गडबडी हुँदा यो देखिन्छ।
छोपिएको डिप्रेसन(Masked Depression)- यस्ता बिरामी बाहिरी रुपमा खुसि देखिन्छन् तर जब बिरामीको बारे हामी जानकारी लिन्छौ तव बिरामी रुने गर्छन।
दोहोरिएको डिप्रेसन(Recurrent Depression)-करिव ५०% बिरामीहरुमा डिप्रेसन रोग दोहोरिने सम्भावना रहन्छ। औषधी छुटाउने, बिरामीको घरायसि वातावरण राम्रो नहुनाले र कहिलेकाही औंषधी सेवन गर्दागदै पनि यस्तो हुन्छ।



विभिन्न कारणले गर्दा डिप्रेसन रोग लाग्दछ। 
वंशानुगत रुपमा सर्ने।
Neurotransmitter को गढबढी जस्तै- Dopamine, Serotonin र Norepinephrine।
मस्तिस्कमा कुनै खराबी वा रोग भएमा।
आमा बाबुबाट बाल्यवस्थामा टाढा रहनाले।
हर्मोनको गडबडी जस्तै थाइराइर्ड, एड्रिनल, ग्रोथ(Growth) हर्मोनको गडबडी भएमा।
लामो समय सम्म लाग्ने शारीरिक रोग लागेमा, जस्तै चिनिको रोग, मृगौलाको रोग आदि।
विरामी हुनु अघिको व्यक्तित्व।
तात्कालिन घटनाक्रम जस्तै नजिकको मानिस मर्नु, नोक्सानी हुने कुनै पनि घटना घट्नु।
पारिवारिक अस्वस्थ सम्बन्ध।
लागू पदार्थ सेवन गर्नाले।
गर्भवस्थामा संक्रमण भएर मस्तिष्कको वृद्धि रोकिनु।
समाजबाट टाढा रहनाले, बसाइ सर्नाले।



डिप्रेशन रोगका विरामीहरु कस्ता कस्ता समस्या लिएर आउछन्? 
विरामीहरु आफुलाई टाउको दुख्ने रोगको लक्षण बताउंछन।
कतिपय विरमीहरु आफुलाई क्यान्सर लागेको शंका गर्छन।
कोही घांटिमा केहि अड्कियो भनी आत्तिन्छन।
कोही यौन अंगको समस्या, यौन क्रियामा कमी भएको बताउछन।
कोही विरामीहरु वारम्बार पेट पोल्ने, पेटमा अप्ठ्यारो महसुस भएको बताउंछन।
कोही मुटुको रोग लाग्यो भन्दै मुटु रोग विशेषज्ञकहाँ पुग्दछन्।
कोही ढाड दुख्ने, जोर्नि दुख्ने समस्याको सिकायत गर्छन।
कोही खाना अपच हुने, पाचन शक्तिमा कमी आएको शिकायत गर्छन।
कोही काम्ने र बक्ने गर्छन र बोक्सी लागेको विस्वास गर्छन।
कोही अचानक वेहोस भएको बताउंछन।
डिप्रेशनका विरामी एक्लै शान्त ठांउमा बस्न रुचाउंछन। रेडियो सुन्ने, टिभि हेर्ने चाख हुदैन। बढि चिन्ता गरिरहने र आफ्नो जिवन देखि नै हरेस खाएका हुन्छन।



(यो लेखका लागि डा. सि पी सेढाईंलाई धेरैधेरै धन्यवाद। उहाँ हाल चितवन मेडिकल कलेज, भरतपुरमा मानसिक रोग विशेषज्ञको रुपमा कार्यरत हुनुहुन्छ।)

12 comments:

  1. 1st of all doctor samir laai thank you bhanna chahanchhu.yo article mero lagi ekdam nai important chha.yesai silsila maa mero buba ko kehi kura haru share garna chahanchhu.mero mumy bite pachhi buba bistarai bistarai depression maa janu bhayo.yaha doctor le bhannu bhaye jastai kehi l;akchanharu chhan waha maa.treatment kura garau bhane head ko ct scan,cheast ko x_ray,blood,estool,urine test sabai garisakeyeu kehi rog chaina bhanchha dr le.silgudi matra 4 patak lagisakeu check up ko lagi.nepal maa ta jhan kati ho kati.ani nasako dr ko maa ni gayera tesko ni medicine khanu bhayo but kehi bhayena.sabai dr le waha laai kehi rog chaina depression or man ko rogi ho bhannu hunchha.khana khanu hunna,sutnu hunna,kahi hid dul garna mannu hunna 4 years bhaisakyo.haal pani waha testai hunuhunchha.tesaile ma doctor samir laai sodhana chahanchhu waha laai hamile k garnu parchha?kasto treatment garda thik hola or waha laai hami le kasari take care garne?k kasto behave garnu parchha yee sabai kura bhani dinu bhaye ma aabhari hune thiye.kinki yo article maa problems haru matra lekhiyeko6 solve ko bare maa chaina.thank you maina pradhan

    ReplyDelete
  2. प्रश्नको लागि धन्यवाद मैना जी । तपाईंको बुवाको समस्या पढ्दा उहालाई तपाईंले भनेको जस्तै मानसिक रोग डिप्रेसन नै भएको हुनसक्ने देखिन्छ। तपाईंले उहालाई त्यस्को उपचार पनि गराउनु भएको रहेछ । तर आशा अनुरुप सुधार नभएकोमा मलाई दु:ख लाग्यो। डिप्रेसनमा लेखमा भनिए जस्तै जाँचहरुमा केही खराबी देखिदैन र यस्को ऊपचार मानसिक रोगको विशेषज्ञसँग नै सल्लाह गरेर लिनु राम्रो हुन्छ। यस्को ऊपचारमा प्रयोग गरिने विभिन्न थरिका औषधीहरु हुन्छन, जस्को प्रयोगबाट सुधार देखिन कम्तीमा नि ४-६ हफ्ता लाग्ने गर्छ। त्यसैले ठीक भएन भनेर चिकित्सक र औषधी परिवर्तन गर्नु भन्दा एउटा राम्रो र भरपर्दो चिकित्सकको संपर्कमा रही रहनु भए राम्रो हुन्छ। त्यस्तै यस्को ऊपचारको लागि विदेश पुग्नु पनि जरुरी छैन, हाम्रै देशमा राम्रा मानसिक रोग विशेषज्ञहरु हुनुहुन्छ। अनि ऊपचारको लागि औषधीको मात्रै भर नपरी अन्य उपायहरु पनि अप्नाउनु पर्छ। जस्तै पारिवारिक सहयोग, सहयता, व्यायाम, मानसिक तनावहरुमा कमी, रक्सी, चुरोट जस्ता कुलतहरुबाट टाढा बस्ने, आवश्यक मात्रामा सुत्ने, ध्यान गर्ने आदी। साथै अन्य डिप्रेसनका रोगीहरु र त्यस रोगबाट मुक्ती पाएकाहरुसँग कुराकानी, सरसल्लाह गरेर पनि यो रोगसँग कसरी लड्ने र कसरी जित्ने भन्ने कुरा थाहा पाउनु का साथै मनोबल पनि बढ्ने हुन्छ। आशा छ मैले तपाईंका प्रश्नहरुको उत्तर दिन सफल भए र तपाईंको बुवालाई शिघ्र स्वास्थ्य लाभको कामना गर्छु।
    http://helpguide.org/mental/treatment_strategies_depression.htm
    http://www.depression-guide.com/

    ReplyDelete
  3. thank you so much dr samir.i,ll try to my best for my father.maina pradhan

    ReplyDelete
  4. Please try to give also solution on depression. i feel Only write about problem in not complete.

    ReplyDelete
  5. i liked this article. As mentioned above the causes of depression i feel so. Can i share my problem too?

    ReplyDelete
  6. You simply must best solution an effortless main issue.
    A creature homebrewing package deal equals economic system.

    The Net works as a charged approach of obtaining using the net leading retailers which often active "obsolete" unit
    portions furthermore other kinds of functional answers.
    The homeowners who will probably be considering attiring
    your home rod through a wood stove significant must want to spent some sort of use up engine
    over the bartender. Never among the most fair product, and another that takes almost as drawn out to get as dealing to decontaminate every time stir a couple different eggs, whip a topping and / or street address a good solid lasagna.

    Technology has reformed everybody and we're but dealing with some the device's last results your bad and good.


    Stop by my page: Refugio Schamburek

    ReplyDelete
  7. Desert like dried beans normally takes around 5 along with
    Have a look at various cooking inside of the energy cooktop.
    Household members have been completely finding the current extremum resist cool gadgets for just a disk space.

    Inside the event the washing laundry is finished and your particular clothes are
    store, one may collapse your company reduce,
    install it besides of course as well as a little greater worthwhile floor
    area. Make certain hot coals over a eyelid; they will must refilled.


    Stop by my page Chi Frazell

    ReplyDelete
  8. Your lady had a tomato gravy he labelled Machanka to
    consume food for the last meats for the soups.
    And the best way to which it similar to an oven possibly rad
    won't be taken into account. The extra malic stomach acid facilitates origin heat about the physical. Begin using butter, you need to use a lot less just by diluting that it half-and-half by organic olive oil. Portable/Desktop mini-microwave stove tops Lectronic These are the basic minutest microwaves that would encourage portability. It can be utilized during quantity burning subjects and methods.

    Take a look at my web blog: 2 slice red toasters

    ReplyDelete
  9. Hello i am kavin, its my first occasion to commenting anywhere, when i read
    this article i thought i could also create comment due to this brilliant article.



    Check out my webpage top 10 products

    ReplyDelete
  10. Hi, I think your website might be having browser compatibility
    issues. When I look at your website in Safari, it
    looks fine but when opening in Internet Explorer, it has some overlapping.

    I just wanted to give you a quick heads up! Other then that, awesome blog!


    Also visit my web site :: top 10 products

    ReplyDelete